درمان وسواس فکری عملی (راه حل رهایی از زنجیر فکر)

وسواس فکری عملی (OCD) اختلالی است که می‌تواند زندگی روزمره فرد را مختل کند. افراد مبتلا به وسواس، گرفتار افکار مزاحم و ناخواسته (وسواس فکری) می‌شوند و برای کاهش اضطرابی که این افکار ایجاد می‌کنند، مجبور به انجام رفتارهای تکراری (وسواس عملی) می‌شوند.

فرض کنید در حال رانندگی هستید و ناگهان فکری به سراغتان می‌آید که مبادا با ماشین به فردی عابر زده باشید. حتی اگر مطمئن باشید چنین اتفاقی نیفتاده، باز هم نگرانی و اضطرابی که این فکر ایجاد می‌کند، رهایتان نمی‌کند. برای همین، بارها و بارها در مسیر رانندگی برمی‌گردید تا مطمئن شوید به کسی برخورد نکرده‌اید. این سناریویی ساده از درگیری فرد مبتلا به وسواس فکری و عملی است.

این مقاله از تیم دکتر طناز یوسفی به شما کمک می‌کند تا با وسواس فکری و عملی، علائم، عوارض و راه‌های درمان آن آشنا شوید. پس با ما همراه باشید تا با غلبه بر وسواس، زندگی آرام‌تر و آسوده‌تری را برای خود رقم بزنید.

وسواس فکری عملی چیست؟

وسواس فکری و عملی (Obsessive-Compulsive Disorder – OCD) اختلالی روانشناختی است که با چرخه‌ای از افکار وسواسی (obsessive thoughts) و رفتارهای اجباری (compulsive behaviors) مشخص می‌شود.

• افکار وسواسی: افکار، تصاویر یا تکانه‌های مزاحم، ناخواسته و غیرمنطقی هستند که به طور مکرر در ذهن فرد ظاهر می‌شوند. این افکار می‌توانند در مورد آلودگی، نظم و ترتیب، تقارن، صدمه زدن به خود یا دیگران و بسیاری موارد دیگر باشند.
• رفتارهای اجباری: رفتارهای تکراری (مثل دست شستن، چک کردن مکرر قفل در، شمارش) یا اعمال ذهنی (مثل دعا کردن، در ذهن تکرار کردن کلمات خاص) هستند که فرد برای کاهش اضطرابی که افکار وسواسی ایجاد می‌کنند، انجام می‌دهد.

علائم وسواس فکری عملی

علائم وسواس فکری و عملی می‌تواند در افراد مختلف متفاوت باشد. با این حال، برخی از علائم شایع عبارتند از:

علائم وسواس فکری

1. افکار مزاحم و ناخواسته در مورد آلودگی، بیماری، مرگ، خشونت
2. ترس از آسیب رساندن به خود یا دیگران
3. نگرانی شدید در مورد نظم، ترتیب و تقارن
4. افکار منفی و تردید دائمی
5. احساس نیاز به کامل بودن

علائم وسواس عملی

1. شستن دست به طور مکرر
2. چک کردن مکرر قفل در، اجاق گاز، شیر آب
3. مرتب کردن و نظم دادن افراطی وسایل
4. شمارش کردن اشیا
5. تکرار کلمات یا دعاها در ذهن

عوارض وسواس فکری و عملی

اگر وسواس فکری و عملی درمان نشود، می‌تواند بر جنبه‌های مختلف زندگی فرد تأثیر منفی بگذارد، از جمله:

• اختلال در زندگی روزمره: وسواس می‌تواند زمان زیادی از فرد بگیرد و انجام فعالیت‌های روزمره را با مشکل مواجه کند.
• مشکلات تحصیلی یا شغلی: تمرکز بر افکار و رفتارهای وسواسی می‌تواند عملکرد تحصیلی یا شغلی فرد را تحت تأثیر قرار دهد.
• ایجاد مشکلات در روابط اجتماعی: وسواس می‌تواند روابط فرد با دوستان، خانواده و همکاران را تحت تأثیر قرار دهد.
• افسردگی و اضطراب: افراد مبتلا به وسواس بیشتر در معرض ابتلا به افسردگی و اضطراب هستند.
• کاهش کیفیت زندگی: وسواس می‌تواند به طور کلی کیفیت زندگی فرد را کاهش دهد و احساس خستگی و ناامیدی را در او ایجاد کند.

چه عواملی باعث ایجاد وسواس فکری و عملی می شوند؟

علت دقیق وسواس فکری-عملی هنوز به طور کامل شناخته نشده است. با این حال، عوامل مختلفی می‌توانند در ایجاد آن نقش داشته باشند، از جمله:

• ژنتیک: داشتن سابقه خانوادگی وسواس فکری و عملی، خطر ابتلا به این اختلال را افزایش می‌دهد.
• عدم تعادل مواد شیمیایی مغز: برخی از تحقیقات نشان می‌دهند که عدم تعادل در سطوح سروتونین، دوپامین و گلوتامات در مغز می‌تواند در ایجاد وسواس نقش داشته باشد.
• تجربیات دوران کودکی: رویدادهای استرس‌زا یا آسیب‌زای دوران کودکی، مانند سوء استفاده یا تروما، می‌توانند زمینه‌ساز بروز OCD در بزرگسالی شوند.
• شخصیت: افرادی که به طور کلی کمال‌گرا، وسواسی و مضطرب هستند، بیشتر در معرض ابتلا به وسواس فکری و عملی قرار دارند.

تشخیص وسواس فکری و عملی

تشخیص اختلال وسواس توسط یک روانشناس یا روانپزشک متخصص انجام می‌شود. در طی فرآیند تشخیص، پزشک با فرد در مورد علائم، سابقه پزشکی و خانوادگی و همچنین الگوهای فکری و رفتاری او صحبت می‌کند.

هیچ آزمایش خاصی برای تشخیص وسواس فکری عملی وجود ندارد. اما ممکن است پزشک برای رد سایر اختلالات، آزمایش‌های دیگری مانند آزمایش خون تجویز کند. دکتر طناز یوسفی یک روان درمانگر ماهر در زمینه تشخیص اختلالات وسواس فکری-عملی هستند. شما می‌توانید با شماره 09102248531 از شرایط جلسات مشاوره اطلاعات کسب کنید.

درمان وسواس فکری عملی

خبر خوشحال‌کننده این است که وسواس فکری و عملی قابل درمان است. دو روش درمانی اصلی برای وسواس فکری-عملی عبارتند از:

الف) رفتار درمانی شناختی (CBT)

رفتار درمانی شناختی (Cognitive Behavioral Therapy – CBT) نوعی روان‌درمانی است که به فرد کمک می‌کند تا الگوهای فکری و رفتاری ناسازگار خود را شناسایی و تغییر دهد. در CBT، فرد یاد می‌گیرد که چگونه افکار وسواسی خود را به چالش بکشد و رفتارهای اجباری را کاهش دهد.

یکی از تکنیک‌های مؤثر در CBT برای درمان وسواس، مواجهه‌سازی با پیشگیری از پاسخ (Exposure and Response Prevention – ERP) است. در این تکنیک، فرد به تدریج در معرض موقعیت‌هایی قرار می‌گیرد که باعث ایجاد اضطراب و وسواس او می‌شوند. با قرار گرفتن در معرض این موقعیت‌ها و مقاومت در برابر انجام رفتارهای اجباری، فرد یاد می‌گیرد که اضطراب ناشی از افکار وسواسی کاهش پیدا می‌کند.

ب) دارو درمانی

در برخی موارد، ممکن است پزشک برای کاهش علائم وسواس، داروهای خاصی مانند داروهای ضدافسردگی تجویز کند. این داروها با تأثیر بر سطوح مواد شیمیایی مغز می‌توانند به کاهش افکار وسواسی و اضطراب کمک نمایند.

با توجه به شدت علائم و شرایط فرد، ممکن است از ترکیب رفتار درمانی شناختی و دارو درمانی برای درمان وسواس فکری و عملی استفاده شود. با تماس با شماره 09102248531 می‌توانید راه درمان خود را از دکتر طناز یوسفی بپرسید.

چگونه به فرد مبتلا به وسواس فکری عملی کمک کنیم؟

اگر اطرافیان شما به وسواس فکری عملی مبتلا هستند، می‌توانید به روش‌های مختلف از آن‌ها حمایت کنید:

• اطلاعات خود را در مورد OCD افزایش دهید: با درک ماهیت این اختلال، می‌توانید با فرد مبتلا همدلی بیشتری داشته باشید.
• به حرف‌های فرد گوش دهید: برای فرد مبتلا به وسواس، صحبت کردن در مورد افکار و احساساتشان می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد.
• از فرد در فرآیند درمان حمایت کنید: تشویق فرد به ادامه جلسات درمانی و مصرف دارو (در صورت تجویز پزشک) بسیار مهم است.
• از سرزنش و انتقاد کردن خودداری کنید: وسواس فکری-عملی یک اختلال است و فرد مبتلا به آن، مسئولیتی در قبال این اختلال ندارد.
• به برقراری روابط سالم با فرد مبتلا کمک کنید: وسواس فکری و عملی نباید مانعی برای داشتن روابط اجتماعی سالم باشد. تشویق فرد به شرکت در فعالیت‌های گروهی و برقراری روابط دوستانه می‌تواند به بهبود حال او کمک کند.

نتیجه‌گیری

وسواس فکری عملی اختلالی است که می‌تواند زندگی فرد را تحت تأثیر قرار دهد. اما خوشبختانه، این اختلال قابل درمان است. با تشخیص به موقع و شروع درمان مناسب، می‌توان علائم وسواس را کنترل کرد و زندگی باکیفیت‌تری را برای فرد مبتلا رقم زد.